Jak dzielimy uzależnienia? Jeszcze do niedawna mówiąc o nałogach, myśleliśmy o alkoholizmie, paleniu tytoniu lub zażywaniu narkotyków. Nałóg wynikał z interakcji pomiędzy organizmem uzależnionego a przyjmowaną substancją toksyczną. Interakcja ta, pożądana choć szkodliwa, prowadziła do rozmaitych skutków, zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Słysząc o prywatnych klinikach odwykowych, wyobrażaliśmy sobie gwiazdy z problemami i detoks alkoholowy.
Wraz z dynamicznym rozwojem technologii i zmianami w zakresie zachowań społecznych, katalog uzależnień uległ zdecydowanemu poszerzeniu. Obecnie, nikogo nie dziwi dziecko uzależnione od gier komputerowych czy mediów społecznościowych. Uzależniające może być jedzenie, seks, zakupy…Terapie odwykowe to już nie tylko detoksy alkoholowe i narkotykowe. Czym zatem są współczesne uzależnienia i jak je dzielimy?
Czym jest uzależnienie?
Zgodnie z definicją zaproponowaną przez ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia, uzależnienie to pewien specyficzny stan psychofizyczny, będący konsekwencją interakcji między organizmem a środkiem powodującym uzależnienie, Początkowo przyjmowano, że środkiem tym jest substancja toksyczna o działaniu uzależniającym, np. nikotyna, alkohol, narkotyki. Obecnie jednak należy raczej przyjąć, że chodzi nie tyle o substancję, co o czynnik wywołujący zmiany zachowania u osoby uzależnionej. Zmiany te obejmować mogą między innymi konieczność zażywania substancji/kontaktu z czynnikiem. Uzależniony dąży do kontaktu z przedmiotem uzależnienia w celu doznania jego wpływu uznawanego za swoistą gratyfikację, lub aby uniknąć nieprzyjemnych doznań związanych z odstawieniem.
Ze względu na wielotorowość uzależnienia i jego wpływ zarówno na procesy fizyczne, jak i psychikę człowieka, terapia uzależnień prowadzona w ośrodkach terapeutycznych również musi być wielopłaszczyznowa. Postępowanie lecznicze obejmuje nie tylko detoksykację czy leczenie farmakologiczne, ale również psychoterapię, socjoterapię i zajęcia z zakresu terapii behawioralnej.
Jakie są kryteria diagnostyczne uzależnień?
Kiedy osobę należy uznać za uzależnioną? Czy jedno piwo codziennie po pracy to już nałóg? Kryteria diagnostyczne dla stwierdzenia uzależnienia, niezależnie od jego rodzaju, są określone dość precyzyjnie. Należą do nich:
- nieodparte pragnienie lub wewnętrzny przymus zażywania substancji lub korzystania z czynnika uzależniającego;
- brak kontroli związanej z wykorzystaniem czynnika (z czasem, częstotliwością lub ilością stosowania);
- objawy zespołu odstawienia po zaprzestaniu stosowania lub korzystania z danego czynnika, połączone z próbami znalezienia substytutu;
- rezygnacja z innych źródeł przyjemności, brak innych zainteresowań;
- poświęcanie coraz więcej czasu działaniom związanym z uzależnieniem kosztem aktywności w innych obszarach życia (takich jak praca, rodzina, własny rozwój);
- dalsze przyjmowanie substancji toksycznej lub korzystanie z czynnika uzależniającego pomimo świadomości jego szkodliwości.
Ośrodki terapii uzależnień prowadzą diagnostykę i terapię osób uzależnionych oraz zajęcia terapeutyczne dla osób współuzależnionych. Bez takiej pomocy zagrożone jest nie tylko zdrowie samego uzależnionego, ale również jego interakcje z innymi ludźmi, np. rodziną. Z tego powodu uzależnienie traktować należy nie tylko w kontekście szkodliwości zdrowotnej, ale również poważnego problemu społecznego. Czasem warto skorzystać z usług prywatnego ośrodka uzależnień.
Jaki jest podział uzależnień?
W zależności od obszaru wpływu czynnika uzależniającego na organizm, wyróżnia się cztery zasadnicze rodzaje uzależnień. Są to uzależnienie psychiczne, fizyczne, społeczne oraz – stosunkowo najnowsze – behawioralne.
W przypadku uzależnień psychicznych, czynnik uzależniający jest traktowany przez uzależnionego jako sposób na uzyskanie natychmiastowej gratyfikacji emocjonalnej. Na skutek stosowania określonej substancji czy zachowania w pewnym określonym kontekście sytuacyjnym, osoba uzależniona odczuwa emocje, które odbiera jako pożądane. Może to być przyjemność, uczucie spełnienia, pobudzenie lub uspokojenie.
Uzależnienie fizyczne powstaje w konsekwencji oddziaływania czynnika uzależniającego na procesy metaboliczne organizmu. W przypadku odstawienia czynnika uzależniającego fizycznie, dochodzi do wystąpienia zespołu abstynenckiego. Symptomy odstawienia mogą być różne i mieć różną siłę, w zależności od odstawianego środka. Nie wszystkie substancje powodują uzależnienie fizyczne, Dodatkowo, objawy uzależnienia fizycznego występują zwykle łącznie z uzależnieniem psychicznym.
Uzależnienie społeczne wiąże się z przynależnością do określonej grupy społecznej, akceptującej stosowanie substancji uzależniającej jako narzędzie integracji. Może to być na przykład przyjmowanie narkotyków przez grupy subkulturowe, ale również stosowanie liści koki do żucia przez niektóre plemiona tubylcze dżungli południowoamerykańskiej.
Najnowszy rodzaj uznanych przez specjalistów uzależnień to uzależnienia behawioralne. Są to nałogi związane z poczuciem wewnętrznego przymusu do wykonywania określonych czynności lub oddawania się określonym działaniom. Prywatne ośrodki terapii uzależnień coraz częściej zajmują się pacjentami, których problemem jest niekontrolowane korzystanie z Internetu, hazard, objadanie się słodyczami czy uzależnienie od pracy. Każda z tych czynności i każde z zachowań, nad którym nie jesteśmy w stanie zapanować i które przejmuje kontrolę nad naszym życiem, może stać się nałogiem.
